جبهه مردم افغانستان
(جما)
د افغانستان ولس جبهه
Afghanistan people’s front

کانال قوش تپه

کانال قوش تپه
کانال قوش تپه یکی از بزرگترین کانال‌های انتقال آب افغانستان و منطقه است که از ولسوالی کلدار در ولایت بلخ شروع شده و آب رود آمودریا را به طول ۲۸۵ کیلومتر با پهنا و عرض ۱۰۸ متر و عمق ۸٫۵ متر تا ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب منتقل خواهد کرد. این کانال در هر ثانیه توانایی انتقال ۶۵۰ متر مکعب آب را دارد که طبق طرح قرار است ۵۵۰ هزار هکتار زمین زراعتی را در طول مسیر آبیاری کند.

کانال قوش تپه انتقال آب آمودریا تا ولایت جوزجان به وسیله این کانال

تاریخچه کانال قوش تپه :

پروژه کانال قوش تپه در زمان حاکمیت محمد داوود خان بر افغانستان و بین سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ طراحی شد ولی به دلیل جنگ و بی‌ثباتی عملی نشد تا اینکه در ماه حمل سال ۱۴۰۱ کار ساخت آن شروع شد.

مشخصات پروژه و نحوه اجرا :

کانال قوش تپه طی ۳ فاز اجرا می‌شود و آب آن از ولسوالی های خلم، نهرشاهی و دولت‌آباد ولایت بلخ عبور کرده و به ولسوالی های آقچه، مردیان و خواجه دوکوه ولایت جوزجان رسیده و از آنجا به ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب سرازیر می‌شود. در مسیر این کانال بزرگ آبی چندین آبگردان، سیستم‌های آبیاری و سد کوچک برای تولید برق در نظر گرفته شده که با اجرای آن در یک سال ۹ میلیارد متر مکعب آب ذخیره و ۶۰۰ هزار هکتار زمین دیمی به زمین آبی تبدیل خواهد شد. این پروژه در ۳ مرحله (فاز) اجرامی‌شود.
• مرحله (فاز) اول به طول ۱۰۸ کیلومتر از کناره رودخانه آمو در ولسوالی کلدار بلخ آغاز تا ولسوالی دولت‌آباد بلخ ادامه دارد.
• مرحله دوم به طول ۱۷۷ کیلومتر از ولسوالی دولت‌آباد ولایت بلخ تا ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب ادامه دارد.
• و مرحله سوم نیز به توزیع زمین‌های کشاورزی تخصیص می‌یابد.
براساس آمارهای حوزه دریایی شمال، در حال حاضر ۵٫۱ میلیارد مترمکعب آب دریای آمو به ازبکستان، ۴۹٫۶ میلیارد مترمکعب آن به تاجیکستان و ۱٫۵ میلیارد مترمکعب آن به ترکمنستان می‌ریزد.
به گفته مسئولان اداره انکشاف ملی افغانستان قرار است مرحله اول این پروژه با بودجه ۸٫۲ میلیارد افغانی این فاز را انجام دهند. گزارش شده حفاری ۱۰۰ کیلومتر اول کانال حدود ۹۱ میلیون دلار هزینه داشته‌است. در طرح اولیه در زمان محمد داوود خان قرار بوده هر ۴۳ کیلومتر این کانال آبی در یک سال ساخته شود. ولی در مراسم شروع ساخت این پروژه ، زمان ساخت این کانال را در ۵ سال اعلام نمودند. جدا از اهداف طویل المدت حکومت ها و مقام های دولتی در طول چند دهه گذشته از دید اقتصادی و سیاسی می توان این پروژه را در ردیف پروژه های بزرگ ملی و عام المنفعه محسوب کرد . این طرح از جهات مختلف ملی و از جمله مهم‌ترین پروژه‌های دولت ها برای نجات مردم افغانستان محسوب میشود . با تکمیل کار و بهره برداری از این کانال وضعیت اقتصادی افغانستان به ویژه صفحات شمال بهبود یافته و کشور را به طرف خودکفایی نزدیک می‌کند. مهار آب های افغانستان و استراتژی کنترل آب بهترین وسیله فشارهای اقتصادی و سیاسی در مقابل همسایگان شرور و طماع است .
اهمیت بزرگ اقتصادی ذخایر آبهای افغانستان :

ذخایر آبهای افغانستان یک اهمیت بزرگ اقتصادی و سیاسی را دارا است . به اساس سروی های مختلف مقدار آبهای سالانه افغانستان پنجاه و هفت میلیارد ( بیلیون ) متر مکعب آب است . ( مقدار ذخایر آبها بصورت تخمین است که در بعضی مصاحبه ها مقدار آب ها را هفتاد و پنج میلیارد مترمکعب تذکر داده اند در مصاحبه های بعدی مقدار کل ذخایر پنجاه و هفت میلیارد مترمکعب ذکر شده.) ولی صرف ۲۵ الی ۳۰ فیصد یعنی ۲۵ بیلیون متر مکعب آن در بخش زراعت در افغانستان به مصرف میرسد و متباقی ۷۵ فیصد این آبها که آن را پنجاه بیلیون متر مکعب تخمین میزنند بدون استفاده از افغانستان خارج و به سرسبزی ,شکوفایی و پیشرفت اقتصادی کشورهای همسایه کمک بزرگ میکند .
قیمت آب در ساحه بین المللی فی متر مکعب یک ونیم الی دو دالر تعین شده بطور مثال ایران توسط لوله ها ی بزرگ آب خود را برای کشور کویت به همین قیمت بفروش میرساند. ولی آب هلمند که ارزش آن بیلیون ها دلار است به ایران بطور مفت و مجانی داده می شود. اگر ما از کشورهای همسایه به قیمت فی متر مکعب آب صرف یک دالر تقاضا کنیم سالانه میتوانیم که از درک صادرات آب به کشورهای همسایه به مبلغ پنجاه بیلیون دالرعاید داشته باشیم , پنجاه بیلیون مترمکعب آب یک سرمایه بیکران , دارائی طبیعی و ثروت مهم ملی کشور است که ارزش آن جمعاٌ نسبت به ذخایر گاز و نفت و مس و معدن افغانستان وهر معدن دیگر که در افغانستان تصور می شود بلند تر است . طوری که ایران نفت خود را که ثروت ملی کشور است به کشور های همسایه وجهان صادر میکند ما هم حق داریم که آب خود را که ثروت ملی است به ایران , پاکستان و همسایه های کشورهای شمالی صادر کنیم . همسایه های شمالی ما از بابت برق پول گزافی دریافت میکنند و هر چند گاهی با بالا و پایین اوردن دکمه ان هموطنان ما را در ظلمت و تاریکی قرار میدهند . اما میلیارد ها مترمکعب آب ما را مجانی مورد استفاده قرار میدهند .
امروز در افغانستان از جمله مشکلات بزرگ ، یکی هم مشکل بزرگ نداشتن آب وانرژی است و نظر به شرایط و تغییر نامساعد اوضاع جوی درسرتاسردنیا کشورها به قلت آب و خشکسالی های منطقوی و حتی قاروی روبرواند. افغانستان با وجود داشتن منابع سرشار آبی همه ساله با خشکسالی و قحطی مواد غذایی روبرو میشود اما مشکل عمده کشور عدم مدیریت سالم و بهره برداری اقتصادی آب در افغانستان است. در اثر خشکسالی های پی ام و کمی ریزش برف و باران های موسمی از مقدار آب دریاها کاسته شده حتی در آب دریای هلمند به اندازه سی فیصد تقلیل بعمل آمده است. در شهر کابل سطح آبهای تحت الارضی در بعضی نقاط تا بیشتر از پنجاه متر ته افتاده است مردم حتی آب برای وضو گرفتن ندارند و باید با پول گزاف اب خریداری کنند مناطق مکرویانها ، خیرخانه ، شهر کهنه کابل ارزان قیمت و.. همین اکنون در معرض این فاجعه بزرگ گیرماندند . ولی بازهم در افغانستان ذخایر عظیم آب موجود است. و حتی بعضی مناطق را در چند کیلومتری کابل سیلابهای موسمی کاملا نابود نموده است . قرار اطلاعات منابع مسئول سیل در جنوب افغانستان ۵۰۰ خانه و ۱۰ هزار هکتار زمین زراعتی را در ولایت پکتیا ویران کرد.
این منابع اظهار داشت: سیل طی دو روز گذشته بیشترین خسارات را در ولایت‌های میدان وردک، پکتیا، ننگرهار، نورستان، پکتیکا و پروان برجای گذاشته است.بر اساس اعلام منابع مسئول در نتیجه سیل‌های و زلزله ویرانگر اخیر در این کشور ۱۹۰۰ تن جان باخته، ۲۰۰۰ نفر زخمی شده و هزاران راس دام و خانه مسکونی نیز تخریب شده است. پاکستان نه تنها در مورد تورید گندمی که از آب های مجانی کشور ما تولید می شود مشکلات ایجاد می کند بلکه از مدت مدیدی است که راه ترانزیتی را به حیث یک وسیله موثر فشار سیاسی و اقتصادی در مقابل افغانستان استفاده و صد ها میلیون دالر مال التجاره کشور را به بهانه جوئی های مختلف درگدام های پاکستان تحت نظارت قرار داده و خسارات هنگفتی را برای تاجران افغان وارد نموده است و با وجودیکه در این نزدیکی افغانستان یک موافقه ترانزیتی جدید با کشور پاکستان امضا نموده ولی باز هم پاکستان به دفعات این موافقه نامه را نقض نموده است , ولی در عوض مال التجاره پاکستان داخل افغانستان شده و بدون قید و شرط اموال پاکستانی توسط لاری ها از داخل کشور ما عبور و به کشورهای شمال انتقال داده میشود.
کشور ایران نیز طرزالعمل پاکستان را تعقیب نموده و برای اینکه افغانستان را تحت فشارهای اقتصادی قرار داده باشد حکومت ایران نیز در قهر زمستان نفت مال افغانستان را که از مارکیت کشورهای دیگر مانند عراق و ترکمنستان تهیه دیده شده بود و توسط لاری های افغان نظر به قرارداد ترانزیتی که افغانستان با ایران دارد این مواد نفتی بایستی از خاک ایران عبور و به افغانستان وارد میشد که متاسفانه ایران حمل نقل مواد نفتی را از خاک خود به افغانستان ممنوع نمود که در اثر آن هزارها لاری نفت افغانستان در سرحد ایران متوقف شد کشور ما را به یک بحران انرژی و اقتصادی دچار نمود .هر رژیمی که در مهار نمودن آبهای افغانستان اقدامات جدی میکند قابل تمجید است نباید این سرمایه ملی را به طور مجانی برای پاکستان ، ایران ، تاجیکستان ، ازبکستان ، ترکمنستان واگذار شویم .

موقعیت کانال بر روی آمودریا:

این کانال آب به رودخانه آمودریا وصل می‌شود که این رودخانه از سلسله جبال پامیر سرچشمه گرفته و حدود ۱۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان و از مجاورت ولایت های بدخشان، تخار، کندز، بلخ، جوزجان جریان دارد. آمودریا از پرآب‌ترین رودخانه‌های آسیای مرکزی محسوب می‌شود، بطوریکه قسمت‌هایی از آن نیز قابل کشتیرانی بوده و از طریق سواحل بندرها شیرخان و حیرتان بسیاری از کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه مبادله می‌گردد. این رودخانه به‌عنوان یک رودخانه بین‌المللی، مرز طبیعی مشترک میان افغانستان با چهار همسایه شمالی قلمداد شده و حدفاصل قلمرو سرزمینی میان افغانستان و این کشورها محسوب می‌شود. متاسفانه در طول سالیان متمادی بل اثر کم توجهی و عدم مدیریت سالم آب این دریای خروشان و سرکش بنابر نوعیت اراضی سواحل دریا و سیاست های سودجویانه همسایه های شمالی این دریا سالانه ساحل سمت افغانستان را تخریب نموده و هزاران هکتار زمین زراعتی ما را به طور مجانی به همسایه شمالی واگذار میشود. همسایه های شمالی با تحکیمات مستحکم سواحل جانب خود همه ساله از این سخاوت های مجانی مفاد هنگفتی را نصیب میشوند.

تأثیرات اقتصادی :
   با افتتاح کانال قوش تپه توان اقتصادی منطقه شمال افغانستان ،به‌خصوص در حوزه زراعت و مالداری ، افزایش چشمگیری خواهد یافت. این حوزه با داشتن زمین‌های مرغوب و حاصلخیز و شرایط جغرافیایی و آب و هوایی مناسبش می‌تواند تأمین کننده بسیاری از اقلام زراعتی برای افغانستان و حتی برای صادرات به منطقه باشد. به گفته برخی کارشناسان با بهره‌برداری از این کانال، افغانستان می‌تواند گندم خود را تأمین و خودکفا شود و حتی مازاد آن را به کشور های نیازمند صادرنماید . و برای هزاران نفر شغل ایجاد کند و از جانب دیگر جلوگیری و حفظ هزاران هکتار زمینی های زراعتی که سالانه از اثر طغیان ها موسمی در سواحل آمودریا مورد تهدید و تخریب قرار دارد مرفوع می شود .
چالش های فرا راهی کانال قوش تپه :
– نگرانی ها در مورد پروژه انتقال و کوچ پشتون ها و پاکستانی ها در اطراف کانال قوش تپه جابجایی گسترده اقوام پشتون در مناطق شمال افغانستان و توزیع گسترده زمین‌های حاصل‌خیز آن مناطق به عنوان یک سیاست کلان قبیله‌ای، از زمان امیر عبدالرحمن آغاز شد و در زمان ‌امان‌الله خان وجهه قانونی یافت و تبدیل به یک نظامنامه دولتی شد که به نام «نظامنامه ناقلین به سمت قطغن» هم اکنون در دسترس است.قطغن زمین یا ولایت قطغن، جغرافیای تاریخی در شمال افغانستان بود که ولایت‌های فعلی بغلان، قندوز، بلخ و سمنگان را در بر می‌گرفت. سیاست جابجایی اقوام پشتون در مناطق حاصل‌خیز افغانستان در طول دوره سلطنت ظاهرشاه ادامه یافت. برنامه اسکان اقوام پشتون افغانستان در ولایات شمالی افغانستان اکنون به صورت یک پروسه بسیار قدرتمند و به شکل گسترده و آشکار از طرف حکومت طالبان به سرعت در حال عملیاتی شدن است.
– معمولا کسانی که با اجبار حاکمان محلی کوچ می‌کنند دیگر توان و یا زمینه برگشت مسالمت‌آمیز را ندارند. – موضوع دیگری که اخیرا مورد بحث تحلیلگران حوزه آسیای مرکزی نیز قرار گرفته است، طرح کانال قوش‌تپه است که آب رودخانه آمو را به دشت‌های پهناور ولایت‌های شمالی انتقال می‌دهد. دولت فعلی از طریق منابع داخلی و خارجی، این پروژه را با جدیت تمام اجراء می‌کند.
– جدا از پشتون‌های ساکن افغانستان، اخیرا طرح انتقال پشتون‌های وزیرستان شمالی و خیبرپختونخوا پاکستان، به ولایت تخار هم مرز با کشور تاجیکستان هم در حال انجام است. اخیرا دولت پاکستان از دولت طالبان خواسته که این مهاجرین وابسته به مخالفان مسلح دولت پاکستان را از نزدیکی مرز میان دو کشور دور کند و به شمال افغانستان انتقال دهد.
– اجرای طرح انتقال پشتون‌های مهاجر پاکستانی به شمال افغانستان به ویژه به ولایت تخار که هم مرز با کشور تاجیکستان است، از ابعاد مختلفی برای حکومت فعلی منفعت دارد. حکومت فعلی از یک سو دولت پاکستان را از نگرانی رشد و سربازگیری طالبان و مخالفان پاکستانی در سرحدات میان افغانستان و پاکستان رهایی می‌بخشد و از جانب دیگر اقوام پشتون را از بی‌خانمانی نجات می‌دهد و با اسکان آنان باعث ایجاد تغییر در بافت جمعیتی در شمال افغانستان می‌شود. – هدف از این پروژه‌ها، انتقال افراد قوم پشتون در سمت شمال، تصرف سرزمین‌های مردم تاجیک و ازبک و کوچ اجباری آن‌ها است.طالبان با پاکستان روی این توافق کار می‌کنند که طالبان پاکستان در افغانستان به ویژه در مرزهای افغانستان از جمله در مرزهای شمال جابجا شوند اما با این شرط که هزینه‌ی پروژه‌های جابجایی و ساختن شهرک‌ها برای آن‌ها را حکومت پاکستان باید بپردازد.
  – پاکستان در عمل از شر پشتون‌های خشن و خطرناک خلاص خواهد شد، از سوی دیگر طالبان- افغان- پشتون‌ها- کشور را از نظر فیزیکی پر از «افغان» خواهند کرد و با شمارش پشتون‌های پاکستانی و راندن غیر پشتون‌ها از سرزمین خود بر جمعیت خود می‌افزایند. برنامه‌ای که نزدیک به ۱۰۰ سال قدمت دارد.    – طالبان افغانستان از یک‌طرف می‌خواهند هژمونی قومی خود را در سمت شمال و مرزهای شمال افغانستان بیش‌تر کنند و از طرف دیگر می‌خواهند مرزهای کشورهای آسیای میانه را ناامن کنند و در مرزها لانه‌ها و آشیانه‌های تروریستی ایجاد کنند و در صورت ضرورت از این لانه‌های تروریستی، افراد تندرو و انتحاری به کشورهای آسیای میانه وارد کنند. – پیامد ها و نگرانی های کشور های آسیای مرکزی در مورد کانال قوش تپه در آسیای مرکزی، مسئلۀ پیچیدۀ آب‌های فرامرزی باز تشدید شده است. افغانستان به طور فعال پروژۀ ساخت کانال غول پیکر قوش تپه را در ولایت بلخ در مرز ترکمنستان اجرا می‌کند. کارشناسان بیم آن دارند که با بهره‌برداری از کانال قوش تپه، وضعیت حوضۀ آبریز منطقه شدیدا آسیب ببیند. این در حالی است که در سالیان اخیر همۀ جمهوری‌های آسیای مرکزی به طور فزاینده‌ای کمبود آب را احساس می‌کنند..پایین دست این حوضه یعنی ازبکستان و ترکمنستان ممکن است بیشترین آسیب را ببینند. – مقامات کابل قرار نیست تنها به ساخت کانال قوش تپه بسنده کنند. افغانستان در نظر دارد مجتمع برق آبی بسازد که می‌تواند بیشتر جریان تابستانی رود پنج را ذخیره کند. اجرای این دو پروژه نه تنها ممکن است مشکلات اقتصادی و اجتماعی در ازبکستان و ترکمنستان را در پی داشته باشد، بلکه ممکن است یک فاجعۀ زیست‌محیطی در سراسر آسیای مرکزی نیز در پی داشته باشد. واقعیت این است که آمودریا نه تنها سرچشمۀ اصلی دریای خشک‌شدۀ آرال، بلکه برای دیگر مخازن و رودها نیز هست. این خطر وجود دارد که رودخانه اصلا به دهانۀ آن و بقایای آرال نرسد. – زیستگاه پایین‌دست آمودریا، که بخشی از شبکۀ جهانی ذخایر زیست‌کرۀ یونسکو است، نخستین موردی خواهد بود که مورد حمله قرار می‌گیرد.
پیچیدگی وضعیت در این واقعیت نهفته است که جمهوری‌های آسیای مرکزی هیچ توافقنامه‌ای در مورد اشتراک آب با افغانستان ندارند.انحراف آب از آمودریا به طور جدی ثبات ازبکستان را تهدید می‌کند. با کنار گذاشتن تهدید به صنعت پنبه متکی به آب، که ازبکستان منابع قابل توجهی را برای اتصال به بازارهای جهانی هزینه کرده است، خشک شدن دریای آرال خسارت سنگینی را بر آن وارد کرده است. این امر باعث شده است که شهروندان ازبکستان به ویژه در منطقه قره قالپاقستان ناسالم‌تر شوند. عشق‌آباد به عنوان کشوری که اکثریت قریب به اتفاق منابع آبی خود را از آمودریا می‌گیرد،گزارش‌های منتشر شده از سوی دولت در سال جاری نشان می‌دهد که کانال قره‌قوم، منبع اصلی آب ترکمنستان، با کمبود قابل توجهی آب مواجه است. بنابراین، برای ترکمنستان، تهدید بالقوه ناشی از کانال قوش تپه «مشکل نیست، بلکه یک فاجعه است».
راهکارهایی برای رفع و تقلیل چالشها فرا راهی این پروژه بزرگ :
– اولویت دادن برای اهالی بومی منطقه به ویژه افراد بی بضاعت و کم زمین .
– تضمن و تعهد برای اهالی بومی که از خانه ها و زمین های شان به زور رانده نشوند .
– مساعد ساختن کمک های تخنیکی و فنی مجانی یکسان برای اهالی منطقه و نو واردان .
– اعمار زیرساخت ها و نیازمندی های اهالی و نو واردان از قبیل : مکتب ، شفاخانه ، سرک ، پل و پلچک ، مراکز ورزشی ، مراکز فرهنگی ، شبکه برق ، آب آشامیدنی صحی ، اینترنت و…
– حق انتخاب آموزش به زبان مادری ، انتخاب شئونات و عنعنات دینی ، مذهبی ، سنتی و محلی …
– سیستم توزیع عادلانه زمین و آب طبق نورم ها و معیارهای قبول شده علمی و تخنیکی .
– اعمار سردخانه ها با تجهیزات مدرن
– پروسس و سورت بندی محصولات و تولیدات زراعتی به استندرد جهانی
– بازاریابی و مارکیتنگ تولیدات و محصولات زراعتی در سطح داخلی و بین المللی
– توزیع مجانی و رایگان کود کیمیاوی ، تخم های اصلاح شده ، نهال و قوریه جات اصلاح شده و مراکز مالداری و لقاح مصنوعی .
– استفاده موثر از آب آمودریا طبق نورم های پذیرفته شدی بین المللی .
– رعایت حفظ زیست‌محیطی در سراسر آسیای مرکزی ، زیستگاه پایین‌دست آمودریا، که بخشی از شبکۀ جهانی ذخایر زیست‌کرۀ یونسکو است.
– کنترل از ساخت و ساز ، ساختمان های ابی و تحکیمات سواحل با توافق جانبین طبق نورمهای تخنیکی

بقلم انجینر صمد

shjajaswr

ژوئیه 26, 2023

مضامین و مقالات

بیان دیدگاه لغو پاسخ