زاریا گوروت
شغل, روزنامهنگار
۱ مهر ۱۴۰۲ – ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۳
در شهری دورافتاده و عجیب در استرالیا همهچیز، از کلیسا گرفته تا محل کمپ زدن، زیرزمین است. درحالیکه کره زمین با افزایش دمای ۲.۷ درجه سانتیگرادی مواجه میشود، آیا همه ما باید کمکم به فکر زندگی کردن در زیرزمین باشیم؟
اگردر جاده طولانی مرکزی استرالیا پیش بروید، بعد از۸۴۸ کیلومتر (۵۲۷ مایل) به سمت شمال دشتهای ساحلی آدلاید به هرمهای شنی اسرارآمیزی میرسید . اطراف این هرمهای شنی ، چشماندازکاملاً متروک است. افق بیانتهایی از خاکی صورتیرنگ که در آن بوتههای پراکندهای به چشم میخورند.
اما هر چه در این بزرگراه جلوتر میروید متوجه سازههای اسرارآمیزی میشوید. آنها کپههایی از خاک هستند که مانند بناهای یادبود فراموششده بدون نظم و ترتیب خاصی در افق پراکنده شدهاند. هر از چندی لولههای سفیدی میبینید که از کنار یکی از کپه های خاک بیرون زدهاند.
اینها اولین نشانههای رسیدن به شهر «کوبر پدی» (Coober Pedy) هستند. شهری که معدن سنگ اپال است و جمعیتی حدود ۲۵۰۰ نفر دارد. بسیاری از این کپهها، خاک اضافه دهها سال حفرنهمعدن هستند. اما این کپهها نشانه فعالیت خاص دیگری هم هستند که مخصوص این شهر است:
در این گوشه از جهان، ۶۰ درصد جمعیت در خانههایی که در صخرههای ماسهسنگی غنی از آهن و سنگهای رسوبی کنده شدهاند زندگی میکنند. در بعضی محلهها تنها نشانهای که از زندگی که میتوان دید، لولههای تهویه هوا است که از زمین بیرون زدهاند و یا خاک اضافهای که نزدیک ورودی خانهها تلنبار شده است.
زندگی غارنشینی در زمستان ممکن است فقط یک عادت عجیب به نظر برسد اما در تابستان این شیوه زندگی مردم کوبرپدی نیازبه هیچ توجیهی ندارد.کوبرپدی به زبان مردم بومی استرالیا به معنی «سفید پوست در سوراخ» است. دمای هوای این ناحیه در تابستان به ۵۲ درجه سانتیگراد (۱۲۶ فارنهایت) میرسد و گرما چنان شدید است که میگویند پرندهها از آسمان به زمین میافتند و وسایل الکترونیک را باید در یخچال نگه داشت تا آسیب نبینند.
امسال استراتژی مردم کوبر پدی بیش از هرسال دیگری جالب توجه میرسد. درماه ژوییه امسال در شهر چونگ کوئنیگ درجنوب غربی چین مجبورشدند درهای یک پناهگاه قدیمی که در زمان جنگ جهانی دوم برای پناه گرفتن از بمب باران سنگین ژاپنیها ساختهشده بود را دوباره باز کنند. این بار هدف حفظ کردن مردم دربرابرتهدید دیگری بود. تهدید جدید دمای بالای هوااست.۱۰روزدمای بالاتراز۳۵درجه سانتیگراد (۹۵ فارنهایت) . عدهای دیگراز مردم هم به رستورانهای زیرزمینی که به آنها رستورانهای غاری «هات اسپات» میگویند و در شهر شهرتی به پا کردهاند، پناه بردند.
در حالی که موج گرما سه ماه است در ایالات متحده آمریکا ادامه داشته، گرمایی که حتی کاکتوسها هم نمیتوانند تحمل کنند و همزمان آتشسوزیهای طبیعی جنوب اروپا را به کام خود کشیدهاند، چه درسی میتوانیم از مقاومت مردم کوپرپدی بگیریم؟
تاریخی طولانی
کوبر پدی اولین و بزرگترین سکونتگاه زیرزمینی جهان نیست. انسانها هزاران سال است که در مواجه با شرایط سخت آبوهوا به زیرزمین پناه بردهاند.
از اجداد اولیه مان در جنوب آفریقا که دو میلیون سال پیش ابزارهای خود را در غاری بهجا گذاشته اند تا نئاندرتالها که۱۷۶هزار سال پیش ودرعصر یخبندان ستونهای حیرتانگیزی با کپههای بلند استالاگمایت در غارهای طبیعی فرانسه درست کردند.
حتی شامپانزهها هم آنطور که در مشاهدات علمی دیدهشده برای خنک کردن خود در گرمای طاقتفرسای جنوب شرقی سنگال به غارها پناه میبرند.
ناحیه باستانی «کاپادوکیه» در مرکز ترکیه را در نظر بگیرید. این منطقه هم در فلاتی خشک قرارگرفته است و جغرافیای حیرتانگیز و جادوییاش شهرت جهانی دارد. منظرهای که در آن قلهها ، دودکشها و بلندیهای صخرهایاش مانند صحنههایی از یک افسانه سر به آسمان کشیدهاند. اما آنچه در میان این قلهها و دودکشها قرارگرفته حیرتانگیز تراز خود منظره است.
آنطور که در شایعههای رایج شنیده میشود، همهچیز باگم شدن مرغها شروع شد. در سال ۱۹۶۳ مردی در حال کندن زیرزمینش بود و در همین حال مرغهایش گم شدند. او بهزودی فهمید آنها از راه سوراخی که تصادفاً در خانهاش بازکرده بیرون رفتهاند. بعد از باز کردن راه، او هم دنبال مرغهایش داخل سوراخ رفت.بعد همهچیز عجیب ترشد.مردیک راه زیرزمینی مخفی کشف کرد.راهی که به هزارتویی ازمسیرها و راهروهای زیرزمینی دیگر متصل میشد. این یکی از چندین ورودی شهر زیرزمینی درینکویو بود.
درینکویو تنها یکی از صدها سکونتگاهها و شهرهای ساختهشده در غار در این ناحیه و متعلق به حدود ۸ قرن قبل از میلاد مسیح است.این شهربا سیستم تهویه، چاهها، اصطبل ها، کلیساها، انبارها و زنجیره به هم متصلی از خانههای زیرزمینی برای هزار سال محل سکونت انسانها بود و به عنوان سرپناه اضطراری میتوانست تا ۲۰ هزار نفر را در صورت حمله در خود جا دهد.
مانند کوبر پدی، اینجا هم زندگی درزیرزمین به ساکنان ناحیه کمک کرد دربرابر شرایط حاد آب وهوایی منطقه که بین تابستانهای خشک و داغ و زمستانهای برفی و بسیار سرد در نوسان است – دمای هوا میتوانداز زیر صفردرجه تا بالای ۳۰درجه سانتیگراد (۸۶ فارنهایت) برسد- دوام بیاورند. دمای زیر زمین همیشه در حدود ۱۳ درجه سانتیگراد (۵۵ درجه فارنهایت) است.
حتی امروزه هم غارهای ساخته دست بشر دراین منطقه به خاطر قابلیت خنکسازی غیرفعال خود شهرت دارند. خنکسازی غیرفعال نوعی روش در ساختمانسازی است که در آن از گزینههای مناسب طراحی بهجای مصرف انرژی برای گرم کردن و سرد کردن فضا استفاده میشود. امروزه تالارها و راهروهای باستانی کاپادوکیه با محصولات کشاورزی مانند سیبزمینی، لیمووکلم پرشده است که همه برای نگهداری نیاز به یخچال دارند . تقاضا برای این تالارهای خنک آنقدر بالا رفته است که تالارهای جدیدی در حال ساخت هستند.
راهحلی مؤثر
اگر به مسیر خود به سمت شهر اصلی کوبر ادامه دهیم در نظر اول ممکن است فکر کنید به یکی از شهر های دورافتاده و متروک استرالیا رسیدهاید. خیابانها با خاکی صورتیرنگ پوشیده شدهاند. رستورانها، بارها ، سوپرمارکتها و پمپبنزینهای شهرهای عادی را میبینید. ازبالای صخرهای مشرف به شهرمی توان تنها درخت شهررادید ومجسمهای که ازآهن ساختهشده است.کوپر پدی به شکل ترسناکی خالی است. ساختمانها فاصله زیادی از هم دارند. چیزی غیرعادی در ظاهر بیرونی این شهر وجود دارد.
اما درزیرزمین است که همهچیز معنی پیدا میکند. را ه ورود به بعضی ازخانههای کوبر پدی که محلیها به آنها پناهگاه میگویند، ازطریق ساختمانهایی است که در نظراول شبیه خانههای عادی کوچک هستند. اما وقتی قدم به داخل آنها میگذارید، مسیرزیرزمینی کمکم خودش رانشان میدهد.درست مانندقدم گذاشتن به کمدهای لباس سری فیلمهای نارنیا میماند. بعضی از مسیرهای زیرزمینی آسانتر به چشم میآیند. مثلاً در کمپ ریبا، منطقهای که مردم میتوانند در غارهای کوچکی زیرزمین چادر بزنند، مسیر ورودی یک غار تاریک است.
در کوبر پدی، ساختمانهای زیرزمینی باید حداقل در عمقی چهار متری (۱۳ فوت) ساخته شوند تا سقف آنها فرونریزد. درزیراین مقدارسنگ و صخره دمای هوا به ۲۳ درجه سانتیگراد (۷۳ درجه فارنهایت) میرسد که دمای مناسب ومعتدل است.درحالیکه مردم روی زمین باید تابستانی به گرمای تنورو زمستانی به سردی یخچال راتحمل کنند-که سرمای آن به ۲-۳ درجه سانتیگراد(۳۶-۳۷درجه فارنهایت) میرسد- خانههای زیرزمینی در ۲۴ ساعت روز و در تمام سال دمایی مناسب دارند.
جدا از راحت بودن خانهها، حسن دیگر زندگی در زیرزمین مسئله پول است. کوبر پدی میتواند تمام برق موردنیاز خود راتولید کند. ۷۰درصد انرژی شهر از باد وخورشید تأمین میشود. روشن نگهداشتن وسایل خنک کننده هوا میتواند خیلی گران تمام شود . جیسون رایت یکی از ساکنان کوپر پدی و مدیر کمپ ریبا میگوید:«وقتی روی زمین زندگی میکنید مبلغ هنگفتی برای گرم کردن وخنک کردن خانهتان درتابستان که دما به ۵۰ درجه سانتیگراد (۱۲۲ درجه فارنهایت) میرسد، خرج میشود.»
از طرف دیگر بسیار از خانههای کوبر پدی قیمت نسبتاً مناسبی برای خرید دارند. در یک حراج که بهتازگی برگزار شد، یکخانه سه اتاق خوابه با اندازه متوسط به قیمتی حدود ۴۰ هزار دلار استرالیا (معادل ۲۱۰۰۰ پوند یا ۲۶ هزار دلار) فروخته شد. هرچند بسیاری از این خانهها شرایط بسیار ابتدایی داشتند و نیاز به نوسازی دارند، اما بین قیمت آنها و قیمت خانه مشابهی در شهر آدلاید که نزدیکترین شهر به آنجا است فاصله زیادی وجود دارد. قیمت خانه مشابه در آدلاید حدود ۷۰۰ هزار دلار استرالیا (۳۶۱ هزار پوند یا ۴۵۷ هزار دلار آمریکا) است. حسن دیگر این خانهها این است که هیچ حشرهای در آنها وجود ندارد. آقای رایت میگوید: «تا به دم در خانه میرسید، هیچ مگس و پشهای دلش نمیخواهد دنبالتان واردتاریکی وسرما شود.» والبته باید نبود آلودگی صوتی و نوری را هم به فواید دیگراین خانهها اضافه کرد.
نکته عجیب دیگراین است که زندگی دراین خانههای زیرزمینی میتواندتاحدی دربرابرزلزله هم محافظت کند. آقای رایت میگوید زلزله صدای لرزه مانندی ایجاد میکند که به اوج میرسد و بعد موج آن بهطرف دیگر پناهگاه میرسد. اومیگوید: «از وقتی من اینجا زندگی میکنم دو باز زلزله شده است و درهیچکدام آب در دل من تکان نخورد و نترسیدم.» البته اینکه خانههای زیرزمینی چقدر در برابر زلزله مقاوم هستند بستگی به نوع، بزرگی، عمق و پیچیده بودن زلزله دارد.»
موقعیت مناسب
سؤال اساسی این است: آیا خانههای زیرزمینی میتوانند مردم را در مواجه با تأثیرات تغییرات اقلیمی در نقاط دیگر جهان هم کمک کنند؟ اگر چنین است چرا خیلی رایج نیستند؟
شرایط خاصی درکوبر پدی وجوددارد که ساختن پناهگاه درآن راعملی میکند.اول ازهمه جنس سنگهای این ناحیه است. بری لوئیس که در مرکز اطلاعات توریستی شهر کار میکند میگوید:«سنگها انقدر نرم هستند که با چاقوی جیبی یا حتی ناخن هم میتوانید آن را خراش بدهید.»
در سالهای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ ساکنان کوپر پدی همزمان با گسترش معدنهای سنگ اپال که در آن از مواد منفجره، تبروبیل استفاده میکردند، خانههای خود را هم در این محل گسترش دادند. بعضی از آنها احتیاج زیادی به کندن نداشتند و بسیار از مردم محل از سوراخهای باقیمانده از معدنهای مصرفشده بهعنوان نقطه شروع ساخت خانهها استفاده کردند. امروزه از دستگاههای خاص تونل سازی استفاده میشود. آقای رایت توضیح میدهد: «یک دستگاه خوب تونل کنی میتواند در هر ساعت حدود ۶ مترمکعب از سنگها را سوراخ کند. با این حساب در کمتر از یک ماه میتوان یک پناهگاه ساخت.»
بااینوجودهنوزهم میتوان از دست برای کندن زمین استفاده کرد.برای همین بعضی وقتها وقتی شهر وندان نیاز به فضای بیشتر در خانهشان دارند میتوانند بدون ابزار خاص وارد عمل شوند. ازآنجاکه این ناحیه پر از منابع سنگ اپال است، تعجبآور نیست که وقتی در حال انجام این تغییرات خانگی هستند به منابع اپال برسند و در این راه پول هم دربیاورند. یکی از مردان شهر وقتی داشت دیوار حمام را میکند که دوشی جدید نصب کند، تکه جواهر بزرگی در دیوار پیدا کرد. یکی از هتلها محلی در پروژه اضافه کردن فضای جدید، به سنگ اپالی رسید که یکمیلیون و نیم دلار استرالیا (۷۷۴ هزار پوند یا ۹۸۵ هزار دلار) قیمت داشت.
علاوه بر این، ماسهسنگ حتی بدون ستون و تکیهگاه هم سرپا میماند. به همین دلیل میتوان اتاقهایی با سقف بلند و در هر شکل و اندازه که بخواهید در آن ساخت بیاینکه به مصالح دیگری نیاز داشته باشید. تونل سازی در کوپر پدی چنان راحت است که مردم این شهر در خانههای بسیار لوکس و بزرگی زندگی میکنند. در خانههایی که استخرهای زیرزمینی، اتاق بازی، حمامهای بزرگ و اتاقهای نشیمن بهروز و لوکس دارند. یکی از ساکنان محلی خانه زیرزمینیاش را به یک قصر تشبیه کرده بود که در آن ۵۰ هزار آجر برای نمای دیوارها و ورودیهای قوسی به هر اتاق دارد.
آقای رایت میگوید: «ما اینجا پناهگاههای فوقالعادهای داریم.» او در ضمن میگوید مردم شهر به شدت تودار هستند وزندگی خصوصیشان را بروز نمیدهند. این خودیکی دیگر از امکانات زندگی درزیرزمین است. فقط وقتی از زندگی و خانهشان خبردار میشوید که شمارا به شام دعوت کنند.
مسئله رطوبت
زندگی پرزرقوبرق کوپر پدی در همهجا قابلاجرا و عملی نیست. یکی از مشکلات اساسی برای بناهای زیرزمینی رطوبت است.
از میان خانههای سنگی و صخرهای که انسانها در آنها سکونت داشتهاند بسیاری از آنها در مناطق خشک زمین هستند. از برجها و دیوارهایی که در صخرههای بلند مسا ورده در کلرادو ساختهشدهاند و بیش از۷۰۰ سال محل سکونت قوم پوبلو بودتامعبدها وعبادت گاههایی که باظرافت تمام درماسه سنگهای صورتیرنگ پترا در اردن ساختهشدهاند همه در مناطق خشک هستند. امروزه یکی از آخرین دهکدههای ساختهشده در سنگ و صخره، روستای کندوان در کوهپایههای کوه سهند در ایران است. درهای که در آن خانههای غار مانند و نوکتیزی در دل کوه کندهشدهاند ومانند تپهای از خانههای مورچه درکوهستان است. این منطقه در طول تابستان ماهانه فقط تا ۱۱ میلیمتر (۰.۴۳ اینچ) بارندگی دارد.
ساختن بنا در زیرزمین در مناطقی که رطوبت و بارندگی بیشتر دارند بسیار مشکل است. برای ضد آبکردن تونلهای مترو شهر لندن که در قرن نوزدهم ساختهشدهاند، در هرکدام از تونلها ازلایههای متعدد آجر و مقدار فراوانی قیر استفادهشده بود. امروزه روشهای مدرنتری برای ضد آبکردن این تونلها به کار میرود. اما حتی باوجوداین پیشگیریها همچنان گزارشهایی درباره کپک سیاه داده میشود.این مشکل در مورد زیرزمینها، پناهگاهها و پارکینگهای زیرزمین همه کشورهای پربارندگی وجود دارد.
دو دلیل برای این مشکل وجود دارد. یکی از آنها نبود جریان هوا است که باعث میشود رطوبت حاصل از آشپزی، حمام رفتن وتنفس برروی دیوارغارجمع شود و دیگری آب زیرزمینی است.خصوصاً درخانه های زیرزمینی که نزدیک منبعی از آب سطحی ساختهشده باشد ،این مشکل بیشتر دیده میشود.
غارهای هازان در اسراییل را در نظر بگیرید. این غارها شبکه پیچیدهای از مخفی گاههای به هم متصل زیرزمینی هستند که یهودیان برای پناه گرفتن آزار رومیها در قرن دوم پس از میلاد مسیح ساختند. غارهای مجهزی که در آنها ماشینهای روغنگیری زیتون، آشپزخانه، سرسرا، مخزنهای ذخیره آب و گورهایی برای نگهداری خاکستر مردگان وجود دارد. تنها بعد از ۶۶ متر (۲۱۷ فیت) که وارد تونلها میشوید، دمای هوادرمقایسه با دمای بیرون بهشدت کاهش پیدا میکند اما میزان رطوبت هم از۴۰درصد به دو برابر میرسد. دلیل این بالا رفتن رطوبت ممکن است ساختهشدن این تونلها در سنگهای متخلخلی که دردشتی کم ارتفاع واقعشدهاند باشد. این جنس زمین تمایل زیادی به جذب آب سطحی دارد. باوجود راه روهای باریک و ورودیهای کم تعداد، امکان جریان هوا هم در این غارها بسیار کم است.
اما در کوبر پدی که در ۵۰ متری (۱۶۴ فیتی) ماسهسنگها متخلخل ساختهشده است، حتی زیرزمین هم خشک است.آقای رایت میگوید:«اینجا خیلی خیلی خشک است.» سیستم تهویه هوا برای رساندن اکسیژن کافی و خارج کردن رطوبت ناشی از فعالیتهای مختلف در زیرزمین بهکاررفتهاند. این سیستم البته بسیار ساده است و فقط از لولههای سادهای ساخته شده که از سقفها بیرون زدهاند.
این خانههای زیرزمینی که در برابر موجهای گرما مقاوماند، ایرادهایی هم دارند. آقای لوییس این روزها دریک پارک کاروان و روی زمین زندگی میکند.خانه زیرزمینی او، درست زیر همانجایی که الآن کمپ کرده، فروریخت.او میگوید: «این اتفاق زیاد نمیافتد.خانهام روی تکه بدی اززمین کندهشده بود.» و البته مواردی هم پیشآمده که همسایهها بیخبر دیوار دیگری را کندهاند.
باوجوداین بدشانسی، لوییس دلش برای زندگی در پناهگاه زیرزمینی تنگشده است. آقای رایت این راه زندگی را به هر کس که این روزها از دمای بالای هوا کلافه شده است توصیه میکند. او میگوید: «وقتی با هوایی انقدر داغ طرف هستید، در این راهحل شک نکنید.»
شاید بهزودی اهرام شنی به سبک کوپر پدی در نقاط دیگر جهان هم سر از خاک بیرون بیاورند.
Afghanistan people's front 