تمرکز بر توسعه اقتصادی و اقلیم، با وجود احتیاط، خشم ترامپ را برانگیخت
نویسنده:الیور اشتوئنکل (Oliver Stuenkel)
۹ جولای ۲۰۲۵
منبع: فارن پالیسی
————————-
نشست امسال سران کشورهای عضو بریکس (BRICS) نسبت به اجلاسهای پرشور گذشته آرامتر برگزار شد؛ این در حالی است که این بلوک اخیراً شاهد گسترش سریع و عضویت اعضای جدید بوده است. با اینحال، این رویداد که روزهای یکشنبه و دوشنبه در ریودوژانیرو برگزار شد، نتوانست از تیر خشم رئیسجمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، در امان بماند.
تنها نیمی از اعضای بریکس—برازیل، اتیوپیا، هند، اندونزیا و آفریقای جنوبی—رهبران ارشد خود را به این نشست اعزام کردند. چهرههایی همچون شی جینپینگ، رئیسجمهور چین، و ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، از حضور حضوری خودداری نمودند. در تلاش برای دور نگاهداشتن خود از تهدیدات تعرفهای ترامپ، دولت میزبان یعنی برازیل، تمرکز اجلاس را بر مسائل نسبتاً بیحاشیهتری نظیر توسعه اقتصادی و تغییرات اقلیمی قرار داد و از پرداختن به موضوعاتی چون استفاده از ارزهای محلی در تجارت درونبلاک پرهیز کرد.
این رویکرد، در راستای سیاست دیرینه برازیل در قبال بریکس است. لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیسجمهور برازیل، اغلب تأکید دارد که بریکس «علیه هیچکس» نیست. مشاور ارشد سیاست خارجی او، سلسو آموریم، نیز اخیراً اظهار داشت که بریکس «نه غرب است، نه شرق، بلکه جنوب جهانی است.»
بیانیه پایانی نشست که روز یکشنبه منتشر شد، شامل بیش از ۱۶۰۰۰ واژه بود و عمدتاً لحن کلیشهای و تکراری نشستهای گذشته را داشت. مانند اسناد قبلی، این بیانیه از نهادهای چندجانبهای مانند سازمان ملل متحد و صندوق بینالمللی پول حمایت کرد و به مسائل فنی مربوط به ارتباط میان مردم، بوروکراسیها، کسبوکارها و نهادهای مدنی کشورهای عضو پرداخت. همچنین در آن، خواستار حکمرانی فراگیر بر هوش مصنوعی با رعایت نیازهای مقرراتگذاری و استقلال جنوب جهانی شده بود.
در بخشهایی از بیانیه، اقدامات اسرائیل در نوار غزه مورد انتقاد قرار گرفت و بر حق فلسطینیان برای تشکیل دولت تأکید شد. لولا در سخنرانی خود خطاب به رهبران حاضر گفت:
«نمیتوانیم در برابر نسلکشیای که اسرائیل در غزه مرتکب شده—کشتار بیهدف غیرنظامیان بیگناه و استفاده از گرسنگی به عنوان سلاح جنگی—بیتفاوت بمانیم.»
اگرچه بسیاری از نهادهای حقوق بشری اقدامات اسرائیل را به عنوان نسلکشی تعریف کردهاند، اما اسرائیل و متحدان غربیاش این ادعاها را رد کردهاند.
در بخشی از بیانیه که احتمالاً واکنشهای منفی در غرب برمیانگیزد، حملات عمدی به غیرنظامیان و زیرساختها در روسیه «با شدیدترین لحن ممکن» محکوم شد، بیآنکه مستقیماً از اوکراین نامی برده شود. با اینحال، هیچ انتقادی متوجه خود روسیه—بهواسطه حمله به اوکراین—نشد. لولا همچنین در جلسه افتتاحیه، ناتو را به خاطر افزایش بودجه دفاعی مورد نکوهش قرار داد و گفت این اقدام «به تشدید مسابقه تسلیحاتی دامن میزند» و «سرمایهگذاری در جنگ همواره آسانتر از سرمایهگذاری در صلح است.»
بیانیه همچنین انتقادهای پوشیدهای از ایالات متحده مطرح کرد؛ از جمله به حملات نظامی اخیر واشنگتن به ایران و اعمال تعرفههای یکجانبه که «با قوانین سازمان تجارت جهانی مغایرت دارند». با اینحال، هیچگاه نام ایالات متحده بهصراحت ذکر نشد. تدوینکنندگان بیانیه بهوضوح میکوشیدند از خشم ترامپ در امان بمانند.
اما شامگاه یکشنبه، ترامپ در شبکه اجتماعی Truth Social تهدید کرد که ۱۰ درصد تعرفه اضافی بر هر کشوری که «با سیاستهای ضدآمریکایی بریکس همسو شود» اعمال خواهد کرد. او مشخص نکرد که این تهدید تنها متوجه اعضای بریکس است یا شامل کشورهای شریک نیز میشود. این تهدید بهویژه برای کشورهایی مانند چین، هند و اندونزیا که در آستانه مذاکرات تجاری با واشنگتن بودند، نگرانکننده بود—مذاکراتی که پیش از ضربالاجل ۹ جولای ترامپ برای اعمال تعرفههای گسترده در جریان بود. (کاخ سفید اعلام کرد که اجرای این تعرفهها تا اول اگست به تعویق افتاده تا فرصت بیشتری برای مذاکره فراهم شود.)
این نخستینبار نبود که ترامپ بریکس را نشانه گرفت. در نوامبر ۲۰۲۴، او تهدید کرده بود که در صورت تلاش بریکس برای ایجاد ارزی مشترک برای جایگزینی دالر، ۱۰۰ درصد تعرفه بر کالاهای اعضای آن اعمال خواهد کرد—در حالی که چنین طرحی هرگز رسماً از سوی بریکس تصویب نشده است. تهدید جدید ترامپ ظاهراً متوجه هر کشوری است که به نوعی در بریکس دخیل باشد—موضوعی نگرانکننده برای کشورهایی مانند برزیل و هند که به روابط با ایالات متحده پایبند بوده و از تبدیل بریکس به پلتفرمی ضدغربی امتناع داشتهاند.
آموریم در پاسخ، تلاش کرد فضا را آرام کند و گفت:
«تهدیدهای ترامپ تنها نشان میدهد چرا به سازمانی مانند بریکس نیاز داریم؛ نهادی که توانایی واکنش، گردهمآیی و رسیدن به جمعبندی دارد… بریکس هیچ تهدیدی علیه آمریکا مطرح نکرده است.»
سخنگوی وزارت تجارت آفریقای جنوبی نیز به خبرگزاری رویتر گفت که این کشور مواضعی ضدآمریکایی ندارد و همچنان به دنبال توافق تجاری با ایالات متحده است.
با اینحال، رئیسجمهور آفریقای جنوبی، سیریل رامافوزا، با صراحت بیشتری سخن گفت:
«مایه تأسف است که در برابر تجلی مثبتی چون بریکس، برخی با نگاهی منفی برخورد میکنند و قصد مجازات مشارکتکنندگان را دارند.»
سخنگویان دولتهای روسیه و چین نیز ادعای ترامپ مبنی بر ضدآمریکایی بودن بریکس را رد کردند.
برچسب «ضدآمریکایی» که ترامپ به بریکس زده، جای تردید دارد. اغلب اعضا و شرکای بریکس به دکترین «چندجانبهگرایی متوازن» پایبند هستند. بهجز ایران و روسیه، سایر اعضای بریکس روابط پررنگی با ایالات متحده دارند و مایلاند این روابط را حفظ کنند. سخنان ترامپ را باید بخشی از راهبرد گستردهتر او برای بازداشتن کشورها از اتخاذ مواضعی دانست که با منافع آمریکا همخوانی ندارد.
واشنگتن از طریق فشار بر بریکس، در پی افزایش هزینههای سیاسی برای کشورهایی مانند ایران و کوبا است که آشکارا در برابر آمریکا موضع میگیرند. مهمتر آنکه، ایالات متحده تلاش دارد دکترین چندجانبهگرایی متوازن را پیچیدهتر سازد و کشورهایی همچون ترکیه (عضو ناتو) را از پیوستن به بریکس باز دارد.
در همین راستا، تهدید ترامپ هشداری است به کشورهایی که اخیراً بهعنوان شرکای بریکس برگزیده شدهاند—از جمله کوبا، بلاروس، بولیوی، قزاقستان، مالزیا، نیجریه، تایلند، اوگاندا، ازبکستان، و ویتنام؛ کشوری که تازهترین توافق تجاری خود را با ترامپ امضا کرده است. واکنش این شرکا به تهدیدهای مداوم ترامپ، صحنهای دیدنی از آینده نقشآفرینی بریکس در عرصه جهانی خواهد بود.
در نهایت، تردید ژئوپلیتیکی که ترامپ ایجاد کرده، شاید به نفع او تمام شود. در ریو، کشورهای کمتری نسبت به نشست سال گذشته در روسیه تمایل آشکار خود به عضویت در بریکس را نشان دادند. در حالی که در ۲۰۲۴، سران کشورهایی مانند ترکیه به اجلاس بریکس رفتند، در ۲۰۲۵ رهبران آنها—از جمله اردوغان و کلودیا شینبام، رئیسجمهور مکسیکو—از حضور امتناع کرده و تنها وزیران خارجه خود را اعزام نمودند.
Afghanistan people's front 