چند نکته در باره اعتراضات جاری ایران

بیش از چهل روز از اعتراضات سراسری در ایران می گذرد. جرقه ایکه آتش اعتراضات علیه حکومت آن کشور را شعله ور ساخت، مرگ دختر 22 ساله کُردی به نام مهسا امینی بود که در 25 ماه سنبله 1401در بازداشتگاه پولیس در تهران اتفاق افتاد و گفته می شود که در اثر ضرب و شتمی پولیس گشت ارشاد در هنگام بازداشت وی به جرم بدحجابی وفات کرده است. هرچند دولت ایران سبب مرگ او را ایست قلبی اعلام کرد، اما این روایت هرگز نتوانست در افکار عامه جا بیفتد و آتش اعتراضات را خاموش کند.

حادثه مرگ مهسا امنیی در واقع جرقه ای بود که آتش به انبار باروتی زد که در خلال 44 سال بنابر عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، تبعیض جنسیتی .. در این کشور تراکم کرده بود. دولت ایران در ابتدا اعتراضات را دست کم گرفت و کمتر به آن بها داد و رهبران آن حتی در سخنرانی های خود به آن اشاره نکردند و دست نیروهای امنیتی را تا حدی باز گذاشتند تا مانند اعتراضات سال 1388که به دنبال انتخابات ریاست جمهوری تعامل رخ داد و همچنان در عقرب 1398 که در اعتراض به افزایش قیمت بنزین اتفاق افتاد، با اعمال خشونت پایان ببخشند. اما غافل از آن بودند که اعتراضات امسال با دو مورد متذکره از نواحی مختلف تفاوت هایی دارد که در آن دو مورد انگیزه سیاسی و اقتصادی و معیشتی بارزتر بود و نقش آفرینی مردان برجسته تر، اما در اعتراضات جاری بعد اجتماعی و فرهنگی قضیه فربه تر از ابعاد دیگر آن است و زنان در خط مقدم اعتراضات قرار دارند.

دولت برای رویارویی با این اعتراضات با همان حربه ای وارد میدان شد که در چهل و چند سال گذشته مخالفان خود را با برچسپ زدن ها و دخیل دانستن دست امریکا و اسرائیل و توطئه علیه انقلاب اسلامی … سرکوب و خاموش کرده بود، ولی به نظر می رسد که دیگر این حربه از کار افتاده است و کند شده. عامل خارجی و دخالت پنهان و آشکار امریکا و کشورهای همسوی آنرا نمی توان در این قضیه و بزرگ نمایش دادن اعتراضات نفی کرد، اما یقینا که عنصر ایرانی اعتراضات قویتر و مؤثر تر از عامل خارجی است. هرچند که سبب نخستین و مباشر بروز اعتراضات جاری حجاب اجباری زنان گفته می شود و گویا همه زنان مشارک در اعتراضات خواهان برداشتن حجاب هستند و کامره های رسانه های غربی نقش زنانی را که حجاب خود را دور انداخته و آتش می زنند و یا بدون روسری در میدان عمومی رقص و پایکوبی می کنند، برجسته می سازند، اما آنچه در صحنه عمل دیده می شود این حرف را تأیید نمی کند؛ زیرا بسیاری زنان و دخترانی که در اعتراضات اشتراک می کنند، خود حجاب دارند.

به هر حال این اعتراضات چند نقاط بارز دارد و می توان از آن درسها و عبرت هایی آموخت که در زیر بدان اشاره می شود:

1 ـ فروریختن دیوار خوف از دولت از دل و دماغ مردم. به عبارت دیگر مردم ایران، در پیشاپیش آنها زنان دیگر از خشونت و شدت عمل نیروهای انتظامی رژیم و حتی از مرگ خود بیمی ندارند، در واقع هیبت دولت نزد مردم بسیار کاهش یافته است.

2 ـ هرچند مهسا امینی دختر کردی بود، اما اعتراضات سراسری را برانگیخت، در کردستان اعتراضات به طبیعت حال شدید و گسترده بود، ولی در خوزستان عرب نشین و سیستان و بلوچستان و خراسان هم کمتر از آن نبود و تلفات داشت.

3 ـ زنان که سالها به خاطر حجاب و تبعیض جنستی بیشتر مورد فشار قرار داشتند، در این اعتراضات قدرت خود را به نمایش گذاشتند و توانستند پیشگام مردان شوند و آنها را در حمایت خود و خواسته هایشان (زن، زندگی و آزادی) بکشانند که نمایانگر توانمندی زنان در چالش آفرینی برای حکومت هاست.

4 ـ اعتراضات جاری نشان داد که استبداد سیاسی هرچند که قدرت عظیمی را در کنترول و حمایت خود داشته باشد، نمی تواند با اعمال خشونت و سرنیزه دوام بیاورد. البته بدترین انواع استبداد، همان استبدادی است که توأم با استبداد دینی بوده و استبداد دینی توجیه گر استبداد سیاسی باشد.

5 ـ روحانیت در جامعه ایران خیلی بدنام شده و مورد نفرت قرار گرفته است، طبقه ایکه در اوایل انقلاب حداقل لقبی که برای هر فرد آن از طرف مردم بکار می رفت «حاجی آغا» بود ولی حالا اعتراض کننده ها با دیدن هر روحانی صدای «بی شرف!» فریاد می زنند و حتی در جاده ها عمامه ملاها را به زمین می افگنند و آشکارا توهین می کنند.

6 ـ هر عصر خواسته ها و ایجابات خود را دارد که در نتیجه آن انسان ناگزیر است متحول شود، انقلابی که چهل و چهار سال قبل با حمایت اکثریت مردم ایران و با شعار آزادی و جمهوری اسلامی پیروز شد و نظامی را به صحنه آورد که چهار دهه توانست در برابر توطیه های مختلف داخلی و خارجی خود بایستد و دوام بیاورد، حالا در برابر ملت معترض و با دست خالی دارد از نفس می افتد.

7 ـ مردم ایران که خود از مشکلات اقتصادی روز افزون و اوضاع بد اقتصادی رنج می برند، از سیاست توسعه طلبی رژیم در منطقه و مداخله آن در امور کشورهای دیگر که برای ملت ایران سالانه صدها ملیون دالر هزینه دارد، خسته شده اند، دیگر نمی خواهند پول شان که خود شدیدا به آن نیاز دارند، در راه اهداف توسعه طلبانه حکومت و رقابت های منطقه یی آن مصرف شود.

8 ـ این مقوله «وقایه مهمتر از علاج است» حرف درستی است، اگر رهبران ایران رویکرد سیاسی تازه ای را با توجه به تغییر زمان و تحولات جهانی و اینکه با نسل سوم بعد از انقلاب سر و کار دارند، روی دست می گرفتند و قبل از اینکه اعتراضات خشونت آمیز مردم برای آوردن اصلاحات صورت می گرفت، خود اصلاحات می آوردند، یقینا کار به اینجا نمی کشید.

9 شک ندارم که حکومت ایران از این اعتراضات جان به سلامت می برد، اما با بدنی زده و زخمی و معیوب که در آینده همیشه در معرض اعتراضات خطرناکتر و فروپاشی هیبت دولت خواهد بود.

10 ـ فشار و شدت عمل برای اعمال مظاهر دینی بالای مردم، بسیاری اوقات نتیجه معکوس دارد، بدین لحاظ دیده می شود که میزان ارتداد و دین گریزی در میان ایرانیان بیشتر از بقیه کشورهای منطقه است. بیم از روزی دارم که نظام با رفتن خود اسلام را نیز با خود ببرد.

11 ـ آنچه در ایران رخ داده و می دهد، درس بزرگ و عبرت انگیزی است برای حکومات، گروه ها و احزاب دینی که می خواهند از طریق زور و اعمال خشونت تحت عنوان تطبیق شریعت مردم را تحت فشار و شکنجه قرار دهند و به این ترتیب ظاهر مردم را با مظهر اسلامی آراسته سازند، اما ایمان را از قلب هایشان بربایند. باید از روزی خوف داشته باشند که نتوانند حتی نمادهای دینی خود محافظت کنند.

12 ـ اوضاع ایران درس بزرگی است برای طالبان حاکم بر افغانستان که امروز با اعمال وحشت و خشونت در صدد مسلمان ساختن مسلمانان هستند. رژیم حاکم ایران که از نگاه اقتصادی، نظامی و تسلیحاتی، فرهنگی، تجربه حکومتداری، روابط و تعاملات خارجی، پایگاه مردمی .. صدها مرتبه قویتر از حاکمان افغانستان است، حالا با چنین اوضاع بد و دشوار رو به روست، آیا طالبان با اقتصاد ضعیف و مبتنی بر خیرات خارجی و اسلحه زده و زخمی امریکایی، با ادامه سیاست ظلم، خشونت، تبعیض تباری و جنسیتی می توانند در برابر خشم مردم تاب بیاورد؟ یقینا جواب منفی است.

دکتور خلیل حنانی